Ahmet Haşim, Cenap Şahabettin’in yalnızca müziği ve ahengi ön plana çıkaran sembolist şiir anlayışına, semboller ve hayal ögelerini da ekleyerek, edebiyatımızda sembolizmin en kıymetli temsilcilerinden biri olarak yer edindi.
Haşim, sanat ve edebiyata ilgi duymaya Galatasaray Lisesi’nde eğitim gördüğü vakitlerde başladı. İstanbul’a, annesinin vefatının akabinde babası ile geldiğinde 12 yaşındaydı. Daha öncesinde babasının memuriyeti sebebiyle sistemsiz bir okul hayatı geçiren Haşim, artık burada pek çok şeyin ayırdına varıyordu. Aslında o ömrü boyunca ne sebeple yola çıkmış olursa olsun, gittiği yerleri gözlemleyerek yazdı… Askerliğini I. Dünya Savaşı sırasında yaptı. Bu süreçte Anadolu’nun pek çok yerini de görme fırsatı bulmuştu. Bunun dışında 1924’te Paris’e, 1932’de de hastalığı sebebiyle Frankfurt’a gitti. Bu gidiş, ona Frankfurt Seyahatnamesi’ni yazdırdı…
Bugün Haşim’in 86. vefat yıl dönümü. Onu, edebi tarafıyla bilgilenerek anıyoruz…
ŞİİR ANLAYIŞI
Haşim, 1901’de, Mecmua-, Edebiyye’de, birinci manzumesi “Leyâl-i Aşkım”ı yayımladı. Bu devirde Cenap Şahabettin, Muallim Naci, Tevfik Fikret ve Abdülhak Hamid’den etkileniyordu.
Haşim, Fransız şiirini ve sembolistleri son sınıfta tanıdı. Bunların yanında kendi edebi istikameti oluşsun istiyordu. Bundan sebep yazdığı birinci şiirleri kitaplarına almadı. Birinci şiiri Hayal-i Aşkım’ı, 1905’te yayımladı. 1905-1908 yılları ortasında yazdığı şiirleri, daha sonra Piyale adını verdiği kitabında yayımladı. Bu kitapta yer alan Şiir-i Kamer serisi, bilhassa Haşim’in hayal zenginliğini, ahengini ve telkin kabiliyetini göstermesi istikameti ile çok beğenildi. Bugüne dek alışılmış kalıplarla yazılmış şiirlere benzemiyordu. Beğenilerin yanında elbette reaksiyon de gördü. Haşim, kendisine bu istikamette gelen tenkitlere, Piyale kitabının başında “Şiir Hakkında Birtakım Mülahazalar” başlığı ile karşılık verdi. Haşim, aslında attığı bu adımla, kendi şiir görüşünü açıklıyordu.
Ona nazaran şiir şöyle tanımlanmalıydı:
“Şiirin asıl özelliği duyulmaktır. Şiirin lisanı “musiki” ile “söz” ortasında kelamdan çok musikiye yakındır. Şiirdeki bu lisan “bir açıklama vasıtası olmaktan çok bir telkin aracı”dır. Şiirde musiki manadan evvel gelir. Bu sözcükler şiire mana kıymetinden çok musiki kıymetlerine nazaran girer. Şiirin mana bakımından açık olması kıymetli değildir. Şiirin doğduğu yer şuuraltıdır. Şiir düz yazıya çevrilemeyen bir nazımdır. Şiir bir öykü değil, sessiz bir müziktir. Şiirde mana aramak, eti için bülbülü öldürmek üzeredir. En hoş şiirler manalarını okuyucunun ruhundan alan şiirlerdir. Şiirde kıymetli olan mana değil, söyleyiş özellikleridir.
Eserlerini Ulusal Edebiyat Dönemi’nde veren Haşim, Yahya Kemal Beyatlı ile “öz şiir”in de en kıymetli temsilcilerinden biri oldu. Empresyonizmden de etkilenen Haşim, şiirlerinde bilhassa sembolistlerin çoklukla kullandığı “mehtap, akşam, yıldızlar, gece, şafak, güller, ormanlar” üzere hayal gücünü destekleyen temalardan yararlandı. Aşk ve tabiat şiirlerindeki en değerli kaynağı, çocukluk anılarıydı. Dış dünyada ne kadar şey gözlemliyorsa kendi içine bırakıyor, orada harmanlıyor ve müşahedelerini, hayal dünyasından şiir olarak yansıtıyordu. Kendine has üslubu ile edebiyatımızda özel bir yer edinen şair, Türk Edebiyatı’mın “Akşam Şairi” olarak anıldı.
KENDİNE HAS BİR ÜSLUP KULLANDI
Haşim, 1909’da kurulan “Edebiyatı ideolojinin değil, estetiğin buyruğuna vermek” prensibi ile hareket eden Fecri Ati topluluğuna katıldı. Şiirlerini, bu topluluğun yayın organı Servet-i Fünun Dergisi’nde yayımladı. Serveti Fünun Edebiyatı’na, makaleleriyle dahil oldu.
Fecri Ati dağılınca, Haşim işte o vakit kendine has bir anlayışla yola devam etmeye karar verdi. Yaşadığı devirde tüm edebi akımların dışında, kendine has bir edebi anlayışın tek temsilcisi oldu. Sanat için sanat anlayışını benimsediğinden toplumsal bahislerle ilgilenmedi. Haşim, bütün şiirlerini aruz ölçüsüyle yazdı. Hece ölçüsünü, musiki açıdan yetersiz bulduğu için kullanmıyor, ayrıyeten onu, “Köylü vezni” diye niteliyordu. Bunun yanında şiirlerinde hiçbir vakit anlaşılma tasası gütmedi. O denli ki lisanı ağırdı. Hiç çekinmeden Arapça ve Farsça sözcükleri de şiirine katıyordu. Son periyot şiirlerinde daha sade bir lisan benimsedi. Şiirleri her vakit imge ve iç ahenk bakımından çok varlıklı oldu.
Haşim, düzyazıda da epeyce başarılı eserler verdi. Seyahat, fıkra üzere cinslerde de yeniden kendine has bir üslupta yazdı. Lisanı, her vakit şiirlerine nazaran daha sade oldu.
*
Damla Karakuş
Instagram:
