Sait Faik, İstanbul Sultanisi’ndeki öğrencilik yıllarında şiirle başladı edebi ömrüne. Bursa’daki öğrencilik vakitlerinde da hikaye yazmaya başladı. 9 Aralık 1929’da, “Uçurtmalar” ismini verdiği birinci hikayesi, Milliyet Gazetesi’nin Sanat sayfasında yayımlandı. 1934-1940 yılları ortasında çeşitli mecmualarda hikayeleri yayımlandıkça tanındı.
Sait Faik’in edebiyata giriş yaptığı bu yıllarda, gözlemci bir muharrir olarak yer etti. Çok geçmeden hikayeyi olaydan sıyırmaya yöneldi ve bu durum, hikayelerinde doğal bir “ben” duygusu yarattı. İnsanlığın tüm buhranları, çelişkileri Sait Faik’in hikayesinin merkezine, onun süzgecinden geçip yerleşiyordu. Ve ona nazaran her şey, insanı sevmekle başlıyordu…
Sait Faik, 48 yıllık ömrüne, 11 Mayıs 1954’te veda etti. Mevt yıl dönümünde onu, edebi istikameti, usta muharrirlerin Sait Faik hakkındaki fikirleri ve yapıtlarından seçkilerle anıyoruz…
(Sait Faik Abasıyanık)
SAİT FAİK YAPITLARININ EDEBİ YÖNÜ
Sait Faik, birinci devir hikayelerinde Adapazarı ve İstanbul’da geçen çocukluk ve birinci gençlik yıllarını anlatıyordu. Yazımı ilerledikçe şiirsellik ön plana geçti. Bilhassa “Mahalle Kahvesi”, “Havada Bulut”, “Lüzumsuz Adam” gibi yapıtlarında, işsiz, sıkıntılı beşerler üzerinden toplumun acı çeken kesitini anlattı.
“Son Kuşlar” yapıtında bir çeşit hayal kırıklığı hissediliyordu. Sahtelikler, adaletsizlikler karşısında direnen insanların yalnızlığı, toplumsal tertibin nahoşlukları yapıtlarındaki yeni keşfi olmuştu. Daha sonraki kitaplarında da bu karamsarlık giderek arttı. “Alemdağda Var Bir Yılan” ismini verdiği yapıtıyla gerçeküstücülüğe yöneldi. Böylelikle kıssada husus ve olay akışı büsbütün ortadan kalkmış oldu. Gerçeküstü ögelerle kişinin yalnızlığı ve bununla birlikte gelen acıları irdelerken, hikaye, roman ve şiirlerinde ömrün hakkını vermek için yazıyordu. Bundan sebep hangi çeşitte yazarsa yazsın, ana temada daima “yaşama sevinci” vardı.
Sait Faik, kahramanlarını işsizler, sokak bayanları, işçiler, küçük burjuvalar ortasından seçerken, seçtiği bu beşerler ortasında kozmik insanı yakalamayı amaçlıyordu. Ve tüm bunların yanında bir de İstanbul öykücüsüydü. İstanbul’un suretinden yansıyan hoşluklar karşısında başı dönerken karamsar bir tablo çizen müellif, karşılaştığı toplumsal çelişkiler karşısında öfke, kaçış ve mağlubiyet hissinin kıskacındaydı.
USTA MUHARRİRLERİN SAİT FAİK HAKKINDAKİ NİYETLERİ
Sait Faik’in vefatının akabinde usta muharrirler neler söylemişti?
Yaşar Kemal
Sait Faik’i yapıda ve özde çağdaş hikâyeciliğimizin babası sayıyorum. Sait, bence Türkçenin dar hudutlarını zorlamış, birinci kez yanlışsız dürüst, gerçek manasıyla Türkçe yazmış birinci Türk müellifidir. Sait’ten evvel hiçbir yazarımızda bütün nüanslarıyla sıcaklığı, açıklığıyla Türkçe yoktur. Kalıplaşmış bir Türkçe vardır. Gerçek Türkçesiyle birlikte, öykülerinde anlattığı, bir düş içinde görünen insanları da gerçektir. Düş dünyası Sait’in gerçekçiliğinin üstüne çekilmiş bir cila üzeredir.
Sait her tarafıyla halktandı. Onları seviyordu. İhtiyar hallacı, Ramazan’ı, Panco’yu, Melek’i, Kondosi, hani “Birtakım insanlar” daki Ali İstek var ya, Hikmet var ya, onları candan seviyordu.
Bıraktığı on üç yapıtı aşkla, sevgiyle, tonla dolu bir destandır. Bir büyük kentin, yoksul, emeklerinin karşılığını alamayan âlâ insanlarının destanıdır.
Said’e yüreğim çok yandı desem kaç para eyler…
Refik Halid Karay
Dünyayı ve insanları çok sevdiğim halde bu muhabbeti Sait Faik kadar tatlılıkla ve kendime mahsus bir şehfatle belirtemediğimi biliyorum. Tatlı adamdı ve tatlı sanatkar…
Şimdiye kadar her biri değerli birer birer etüt olan yapıtlarını hazırlamıştı. Büyük bir tablo yahut bir konstrüksiyon meydana çıkarmasını bekliyorduk.
Ölümü, tahminen edebiyatımızı dünya edebiyatına katacak beşeri bir kitaptan yoksun bıraktı. Bundan ötürü da kederliyim.
Orhan Kemal
Onu az önce toprağa verip döndük. Artık de Fikret Otyam, “Dünya Gazetesi” için benden onun hakkında bir şeyler yazmamı istiyor. Bu kadar çabuk, bu kadar sıcağı sıcağına ne yazılabilir? “Edebiyatımızın telafisi imkansız büyük kaybı” mı diyelim? Fakat o sevmezdi ki bu türlü şeyleri.
Sanatı?
Onun da sırası değil. Hem bu işi daha sonra, çok daha liyakatle yapacaklar elbette.
Peki?
Geriye kalıyor dostluğu. Buysa onu tanıyıp, şakalaşmamış olanlarca bile meçhulattan değil. Zira Sait, bilinmeyen kapaklı tarafı kalmamış, herkesçe bilinen bir insandı. İnsandı da değil, insandır. O ölmedi ki… İnanmazsanız, kitaplarından rastgele birini rastgele açın. Eminim onun çarpan kalbinin sesini duyacaksınız.
Oktay Rifat
Said’in vefatına ne kadar yandım anlatamam. Halbuki bir ahbaplığımız arkadaşlığımız da yoktu. Yirmi yıl kadar evvel bir kahvede tanışmıştık. Ayağını iskemlenin altına dayamış yüzüme bakıyordu. Parklarda dolaştığımızı da hatırlıyorum. Orhan da vardı. Birkaç kez da bir arada içtik. Bizi aynalı, mermer masalı, fıçılı meyhanelere götürmüştü.
İlk okuduğum yazısı bir seyahat öyküsüdür. İskeleye gidip gidip bir gemiyi seyredişini anlatıyordu. Bu gemi ile ya Fransa’ya gitmiş veya gelmiş; bu türlü bir şey.
Arkadan soğan kayığının öyküsü gelir. Bu öyküde karşılıklı iki cins insan vardır. Bir yanda soğan kayığının biçimine vurulan biri; öte yanda soğanlardan edecekleri karı düşünenler. Sait bu soğan kayığının biçimine vurulan adamdı. Ölünceye kadar da hiç değişmedi.
Anlattığı beşerler da birçok vakit onun üzere şair tabiatlıydı. İşte ağzından mavi dumanlar çıkaran, cam cam, billur billur, fanus fanus, çeşmibülbüller üzere yaşayan adam. İşte bütün haftalığını bir günde harcayan Panco, işte hikayeciye şairce oyunlar oynayan Yani Usta, işte topal martı ile konuşan balıkçı.
Sait çok yeterli bildiği bu insanların yaşama hengamesini pek anlatmıyordu. Bu hengamenin öyküsü nedense onu ilgilendirmiyordu. Bizler ondan bu öyküyü istiyorduk. Ancak anlatmıyordu işte.
Artık anlatamaz da. Lakin bizler, bu bizlere en yakın insanların yaşama sevinci ile ilgili davranışlarını derinlemesine, yeniden en çok onun öykülerinde bulacağız. Onun kıssalarını okuyup sokağa çıktığımız vakit bir konutun damını, uzakta uçan bir kuşu, yaprakların ortasında denizi görünce birileri gerimizden “hişt, hişt!” diye seslenecek.
Nurullah Ataç
Bugünkü Türk öyküsünün, Türk romanının gerçekçi olduğunu söyleyip öğünüyorlar. Hayatı, çevreyi olduğu üzere anlatmak gerekmiş. Nesnel(objektif) bir anlatı… Bir de Sait Faik’i düşünsünler. Hepsi de söylüyorlar: Sait Faik bugünkü hikayecilerimizin en özlüsü, en ustası, en büyüğü. Onda var mı istedikleri gerçekçilik? Bu adam Burgazadası’nda oturmuş, düşleri, anıları karışıyor birbirine; çocukluk, gençlik, yaşlılık yılları karışıyor birbirine, o denli yerler oluyor, anlatılan bireylerle anlatan şahısları seçemiyorsunuz birbirinden. Sait Faik bütün bireyleri, her şeyi içten, kendi içinden anlatıyor da onun için. Gerçekçilik gerisinden koştuğu yok. Az bulunur onun kadar öznelci müellif. Bir yanlışsız var onda: kendi doğrusu, kendi içindeki doğrusu.
…
(Sait Faik Abasıyanık)
– Dünyada her şeyle alay edilir, latife yapılır lakin şiirle asla!
(Az Şekerli)
*
– Şu uyku insanın sevgilisi üzere bir şey, gelmeyince sinirlendiriyor.
(Mahalle Kahvesi)
*
– Yalnızlık dünyayı doldurmuş. Sevmek, bir insanı sevmekle başlar her şey. Burda her şey bir insanı sevmekle bitiyor.
(Alemdağ’da Var Bir Yılan)
*
– Kitaplar, bir vakitler bana, insanları sevmek lazım geldiğini, insanları sevince tabiatın, tabiatı sevince dünyanın sevileceğini, oradan yaşama sevinci duyulacağını öğretmiştiler.
(Mahalle Kahvesi)
(Sait Faik Abasıyanık)
– Sevmekten korkuyorum; ondan karanlıktan, riyadan, zulümden, hürriyetsizlikten korkar üzere ürküyorum.
(Sevmek)
*
– İnsan olabilmek için erkek olmanın yeteceğini sanıp aldanmıştı.
(Kayıp Aranıyor)
*
– Mevtin karşısında, ne yapsak, muvaffak olmuş bir aktörden farkımız olmayacak.
(Semaver)
*
– Lakin beşerler ne tuhaf! Kendilerini sevmeyen, kıymet vermeyene daha bir tamamıyla tutuluyor, kendisini küçük görür üzere olana musallat oluyorlar.
(Son Kuşlar)
*
Damla Karakuş
[email protected]
Instagram: biyografivekitap
