İlk savaş romancısı Halide Edip Adıvar’ın ölüm yıl dönümünde kitaplarındaki toplumsal analizler

Türkiye’nin birinci savaş romancısı Halide Edip Adıvar 1882 de İstanbul da doğdu Üsküdar Amerikan Kız Beylerbeyi Escort Bayan Koleji nde okudu 1908 de yazmaya başladığı bayan hakları hakkındaki yazılarından ötürü kimi kesitlerin düşmanlığını kazandı

31 Mart Ayaklanması sırasında Mısır a kaçmak zorunda kaldı 1909 dan sonra öğretmenlik müfettişlik Beylerbeyi Escort yaptı Balkan Savaşı yıllarında hastanelerde çalıştı Halide Edip Adıvar 59 yıl evvel hayatını kaybetti Halide Edip Adıvar romanalrında geniş topumsal analizlere yer verdi

Kült yapıtlarındaki tahliller onun ne kadar usta Escort Beylerbeyi bir gözlemci olduğunu gösteriyor Öte yandan Türkiye’nin savaş ronancısı unvanına sahip olan Adıvar Cumhuriyet devri edebiyatının değerli bayan müelliflerinin başında geliyor

Halide Edip Adıvar’ın romanlarındaki insan görünümleri köy ve kent ortasındaki bileşimlerdir

1919 da Sultanahmet Meydanı nda İzmir in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı 1920 de Anadolu ya geçerek Kurtuluş Savaşı na katıldı Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı

Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası yla fikir ayrılıklarına düştü Bunun sonucunda 1917 de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar la birlikte Türkiye den ayrıldı

İlerleyen yıllarda konferanslar vermek üzere ABD ye gitti Mahatma Gandhi tarafından Hindistan a çağrıldı 1939 da İstanbul a dönen Halide Edib 1940 ta İstanbul Üniversitesi nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü lideri oldu 1950 de Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili seçildi 1954 te istifa ederek konutuna çekildi 1964 te öldü

Halide Edip Adıvar’ın birinci devir romanları istek ve mecnunluk matrisinin içinde konumlanır Bunun yanında kimi kendine Cumhuriyetçi denilen bölümler Halide Edip Adıvar’ın edebiyatına dudak bükenlerden

Fakat Adıvar’ın romanlarında periyodun Türk toplum yaşayışının çok farklı boyutlarını okuyoruz Bilhassa Kurtuluş Savaşı devrinde yaptığı ateşli konuşmalarla halkı derinden etkiledi ve Mustafa Kemal Atataürk’ün yanında oldu daima

Sayfa 253

Atatürk’le zıt düştü

Daha sonraki süreçlerde Atatürk’le her ne kadar ortası açılsa da Türk edebiyatına verdiği katkılarla daima hoş biçimde anıldı Halide Edip Adıvar birebir vakitte Anadolu Ajansı’nın AA kurucuları ortasında da yer alıyor Bir nevi gazetecilik de yapan Adıvar daima toplumu gözlemledi ve bunu romanlarında işledi

Aklın isteğin kıyısında olan bayanlar o sonu aşsalar da aşmasalar da tehdit olarak algılanır ve toplumun eril sembolik düzlemini her an istikrarsızlaştırdıkları için bu dünyada onlara yer yoktur

Hüznün lezzetini hissederek ağladı

Bu satırlar Mevut Karar romanından

Sanatının ilminin vezaifini her şeyden kutsal bilen Kasım Artık aşk ve merhametin karşısında hiçbir insanın aşkı için özel bir aleti olamayacağına iman ettiği büyük sanatını Sara’yı kazanmak için bir vasıta yapıvermişti Hem de nasıl bir şey için yemin etmişti İlmi kitapları hocaları laboratuvarları o kadar fedakârlıkla elde ettiği sanatı semadan muazzam simalarla başı üzerine eğilmiş onu telin ediyorlar üzere geldi O da Sara’nın elleri üstünde ömründe birinci kere olarak ağlamanın olağanüstü hüzün ve lezzetini hissederek ağladı ağladı

Savaş romancısı

1919’da Sultanahmet Meydanı’nda İzmir’in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı 1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı

Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası’yla fikir ayrılıklarına düştü Bunun sonucunda 1917’de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrıldı