Kitap okumayı en fazla ne kadar sevebilirdiniz? Ya da tahminen şöyle sormalıyım, rastgele bir şeyi en fazla neyinizi feda edecek kadar sevebilirdiniz?
Cemil Meriç, kitapları, görme yetisini yitirmeyi umursamayacak kadar çok seviyordu. Onunki öğrenmeye karşı duyduğu sonsuz açlık üzereydi. Sonunda görme yetisini büsbütün yitirdiğinde ise, kalp gözünü açtı ve yapıtlarını verdi. Tahminen de fizikî olarak değil, bir objenin hissini görebildiği için bu kadar sevildi…
Çok sevdiği kitaplarıyla dolu dolu 70 yıl geçirdi Cemil Meriç ve 32 yıl evvel bugün ortamızdan ayrıldı. Dilerim bir yerlerde ruhu kitaplara doymuş bir halde, yazdıklarını okuyan herkese gülümsüyordur…
Biyografisini yazarken onun için içimden dökülen cümleler böyleydi; fikrim arttı, eksilmedi…
HAYAT, CEMİL MERİÇ’İ EDEBİYATA HAZIRLARKEN
“Geç Kalınmış Muhasebe” ismini verdiği birinci yazısı 1933’te lokal bir gazete olan Yenigün’de yayımlanan Meriç, Balkan Savaşı sebebiyle Meriç Irmağı yakınlarında bulunan Dimetoka’dan Antakya’ya 1912’de göçen bir ailenin çocuğu olarak bu göçten 4 yıl sonra dünyaya geldi. Aldığı eğitim ve içindeki okuma yazma sevgisiyle Meriç, aslında edebiyatımızda özel bir yer edinmek için yetişmişti…
İlk ve orta eğitiminde Reyhanlı Rüştiyesinde, Fransızca, Arapça öğrenir ve bunların yanında Kur’an, tecvid dersleri ile ahlak eğitimi de aldı. akabinde Fransız eğitim sistemini benimseyen, “benim üniversitem” dediği Antakya Sultanisinde, Fransız ve Türk hocalarından özel dersler de aldı. lakin 1936’da İstanbul’da, Pertevniyal Lisesi’ne geçen Meriç, yazdığı bir yazıda birtakım hocalarını eleştirmesi sebebiyle son sınıfta liseden ayrıldı. Fakat bu bir son değildi. Zira üniversitem dediği lisede hocası Ali İlmi Fani’nin öğretileri ile Divan Edebiyatı’nı keşfetmiş ve İstanbul’daki okulundan ayrıldığı yıl, Nazım Hikmet ve Kerim Sadi ile tanışmıştı…
GÖRME YETİSİNİ YİTİRMESİ ONA PÜRÜZ OLMADI
Okul durumundan sonra çeşitli işlerde çalışarak yaşama atıldı. 1939’da ise, Hatay Hükümeti’ni devirmeye çalışmak savıyla Antakya’ya götürüldü. İdam talebiyle yargılanmaya başlayan Meriç, 2 ay sonra berat etti. Bu karışıklığın akabinde 1940’ta, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi İdeoloji Bölümü’ne kaydoldu. Lakin kitaplara, okumaya o denli düşkündü ki, okul yolundan çok kütüphanenin yolunu ezber ettiği için kısmı bitiremedi. Daha sonra 1944’te kayıt olduğu İstanbul Üniversitesi Yabancı Lisanlar Yüksekokulu Fransız Filolojisi Kısmı burslu programından mezun oldu.
Edebiyatın içinde de daha çok bulunmalıydı. 1941’den itibaren Yücel, Gün, İnsan, Ayın Bibliyografyası mecmualarında yazılarını yayımlamaya başladı. Birinci kere 1943’te, Balzac’ın “Altın Gözlü Kız” romanını Türkçeye kazandırdı. Çevirileriyle de tanınan bir müellif olacaktı. Meriç, birinci çevirisinin akabinde 1945’te “Otuzundaki Kadın” ve “On Üçlerin Romanı”, 1946’da “Kibar Fahişelerin İhtişam ve Sefaleti”, 1956’da “Hernani”, 1966’da “Marion de Lorme”, 1980’de Uriel Heyd’den, “Ziya Gökalp Türk Milliyetçiliğinin Temelleri”, 1981’de “Köprüden Düşenler”, 1983’te de “Batıyı Büyüleyen İslam” yapıtlarını çevirdi…
Okumaya olan düşkünlüğünden vakitle zayıflayan görme yetisine karşın vazgeçmedi. Başarısız geçen göz ameliyatlarının akabinde görme yetisini 1955’te büsbütün yitirdi. Bu durum onun için bir mani oluşturmadı. Meriç, bir oburunun okuttuğu İngilizce ve Fransızca kelamlı olarak çeviriyor ve yardımcılarına yazdırıyordu.
Dört yıllık bir çalışmanın sonucu, Doğu medeniyetlerine karşı olan önyargıları yıkmayı amaçlayan birinci telif kitabı “Hint Edebiyatı”nı da 1964’te yayımladı. Bu eser, “Bir Dünyanın Eşiğinde” adıyla daha sonra iki kere daha basıldı. 1965 – 1973 tarihleri ortasında yazıları Yeni İnsan, Hisar, Hareket, Türk Edebiyatı, İnsan, Hedef, Gün, 19. Asır, Köprü, Kubbealtı Akademi, Gerçek üzere 40 kadar mecmua ve Yeni Dönem, Orta Doğu gazeteleri ile ansiklopedilerde yayımlandı…
DOĞU BATI ÇATIŞMASI KANISINDA MERİÇ
1967’de, Batı fikrinin kıymetli bir istikametini aydınlatma fikriyle sosyalizmin kurucusu Saint Simon hakkındaki eser basıldı. “Fildişi Kuleden” başlığı altındaki yazılarını Hisar Dergisi’nde yazdı…
1974’te, “Bu Ülke” ve çabucak akabinde medeniyet kavramını tartıştığı “Umran’dan Uygarlığa” yapıtlarını yayımladı. Bu Ülke için şöyle diyordu Meriç: “Bana o denli geliyor ki, hayat denen mülâkata bu kitabı yazmak için geldim.”
Eserlerinde tarih ve ülkenin durumu her vakit kıymetli bir yer tutuyordu. 1981’de, “Bir Facianın Hikâyesi” ismini verdiği yarı telif, yarı derleme yapıtında yakın tarihi mevzu aldı. 1983’te, Bağlantı Yayınları’nın “Cumhuriyet Periyodu Türkiye Ansiklopedisi”ne makaleler yazarken, 1986’da da, tekrar İletişim’in “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi”nde de yazdı.
1983’te eşi Fevziye Hanım’ın mevti üzerine beyin kanamasına bağlı sol tarafına felç inen Meriç’in sıhhatinde basılan son yapıtları ise, “Işık Doğudan Gelir” ve “Kültürden İrfana” oldu…
Düşüncesinin ve kaleminin temeline Doğu Batı çatışmasını yerleştiren Meriç, “Kültürden İrfana” yapıtını, “Osmanlı irfandır, Avrupa kültürdür” formunda değerlendiriyordu. Yapıtında verdiği tekliflerden bir kesimi şöyleydi:
“Hadis-i şerif, kendini tanıyan Rabbini de tanır buyuruyor. Evvel kendilerini tanımalılar; kendilerini yani ikbal ve idbarlarıyle tarihlerinin bütününü, kendi lisanlarını, kendi dinlerini, kendi irfanlarını. Sonra insanlığın tarihine eğilmek, Asya ve Avrupa’nın her niyetini hiçbir peşin karara saplanmadan incelemek… Bu çetin seyahatte iki çetin yardımcıya gereksinim var:
1- Ulusal irfan hazinelerini taramaya yetecek güçlü ve esaslı bir Türkçe (İslâm harflerini öğrenmeden bu türlü bir fethe çıkılabileceğini sanmıyorum)
2- Bir Batı lisanı, Avrupa’yı, imtiyazlı birkaç züppenin vesayetine gereksinim duymadan şahsen tetkik etmek için bir batı lisanını bilmekten öteki deva yoktur. Sonra “ikra” emr-i celiline uymak…”
Meriç, 13 Haziran 1987’de, 71 yaşında hayata veda etti…
ÖDÜLLERİ
Temiz Türkçesi ve kendine has üslubu ile 1974’te “Umrandan Uygarlığa” ve 1980’de “Kırk Ambar” yapıtı ile Türkiye Ulusal Kültür Vakfı Armağanı’na layık görülen Meriç, 1981’de, Türkiye Müellifler Birliği tarafından “Yılın Yazarı” seçildi. 1982’de inceleme ve 1986’da fikir kısmında olmak üzere, Kayseri Sanatkarlar Derneği’nden ödül kazandı.
2015’te ise Meriç, Cumhurbaşkanlığı tarafından verilen “Kültür ve Sanat büyük Ödülü” ile onurlandırıldı…
Tüm hayatı boyunca lisan, edebiyat, tarih, sosyoloji, ideoloji üzere alanların yanında, toplumsal bilimlerin birçok alanında da yazan, araştırmalar yapan Meriç, “Jurnal” ismini verdiği yapıtında, kendisini kısaca şöyle özetliyordu: “Hayatını Türk irfanına adayan, münzevi ve mütecessis bir fikir personeli.”
*
Damla Karakuş
Instagram:
