Ludwig van Beethoven kimdir
Arkadaşlarıyla bir oyun kuramamış, tahminen bir arkadaşı dahi olamamış, müziğe babasının ezici eğitimi ile nefret ederek başlamış ve ismini tüm dünyanın bildiği bir müzisyene dönüşen Ludwig von Beethoven’in hayat hikayesidir…
“Sanatın kalbine nüfuz edin. Zira lakin sanat ve bilim insanı, tanrısal boyuta yüceltebilir!” Bu cümle Beethoven’e ilişkin; hani şu sağır haliyle 9. Senfoni’yi yazan, konserini yönetip ayakta alkışlanan… İnsan duyduğunda kulaklarına inanamıyor. Zira bir insanın sağır olmasına karşın müzik yaptığını, üstelik dünyayı etkileyen bir müzik yaptığını söylemek, onun beş kulaklı olduğunu söylemek üzere bir şey…
Beethoven’i yazarken acı dediğimiz olgunun bize neler yapabileceğini ve istersek onlara taraf verebileceğimizi düşündüm daima. Onun geçtiği çocukluktan geçip de böylesine dünyanın tanıdığı kıymetli birine dönüşmek çok, çok güç. Bir de şunu düşündüm: Bunun nitekim bir ortası olamazdı. Beethoven ya yok olup gidecek ya da bu türlü kabından taşacaktı. O, âlâ ki kabından taştı…
Çocukluğu
Beethoven, 17 Aralık 1770’te, -bu onun kilise kayıtlarına geçen vaftiz tarihiydi- Roma İmparatorluğu hudutları içinde bulunan Bonn kentinde, Maria Magdalena (Keverich) ve Johann van Beethoven çiftinin oğlu olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona, dedesinin ismi olan “Ludwig van Beethoven”ı verdi.
Beethoven’i tanımak için dedesinden de bahsetmeli. Belçika’nın Mechelen kentinde dünyaya gelen Dede Beethoven, (1712-1773) Almanya’nın Bonn kentine taşındığında 20 yaşındaydı. Birinci evvel bir sarayda Baş Korist olarak iş buldu, koroda müzikler söylüyordu. 1761’de ise, bu sarayın Kapellmeister’i olarak atandı. Evet, artık orkestra şefi olmuştu ve ismi, Bonn’un seçkin müzisyenleri ortasında sayılıyordu. Tek çocuğu, yani Beethoven’in babası Johann da, tekrar bu sarayda tenor olarak çalışıyordu. Bunun yanında keman ve klavye dersleri de veriyordu.
Mutsuz bir çocukluk geçirecekti Beethoven. Günler geçecek, sonbaharda dökülen yapraklar misali hayatından mahzur olamadığı dökülmeler karşısında taşlaşacak, giderek içine kapanacaktı. Annesi ve kardeşlerini daima hasta gördü. Sonra da teker teker kardeşlerinin ölümünü… 7 kardeşlerdi ve Beethoven ikinci çocuktıu. Kardeşlerinden 3’ü sağır, 2’si kör, başkası de zeka özürlüydü. Kardeşlerinin dördü ölmüş, geriye yalnızca 2 tanesi kalmıştı: Kaspar Anton Karl ve Nikolaus Johann.
Yoksulluk çeken bir konutları, fakir sofraları vardı. Babası Johann ise, daima sarhoş gezen bir alkolikti. Yalnızca alkolik de değildi üstelik. Tıpkı vakitte gözü pek yükseklerdeydi ve oğlunun hayatını bir zindana çevirdiğinin ayırdında bile değildi…
Müzikten nefret eden bir çocuktu
Babası Johann, tahminen saraylarda çalışmış; fakat bir türlü şöhrete kavuşamamıştı ve bu başarısızlığından duyduğu tüm hissini, dert, öfke, kıskançlık her ne varsa hepsini, oğluna aktarıyordu. Aslında müziğe hayli meraklıydı; fakat alkol sebebiyle üçüncü sınıf bir müzikçiden öteye geçememişti. Madem kendisi başaramamıştı, öyleyse oğlu Beethoven bunu yapabilirdi; hatta yapmalıydı.
Johann anlamıştı bir defa, Beethoven’in yetenekli olduğu apaçıktı. Bu yeteneği keşfettiğinde oğlu 4 yaşındaydı. Bunu kaçıramazdı. İşte bu türlü başladı Beethoven’in zalimce eğitim süreci… Birinci öğretmeni babası olmuştu. Her anı piyano başında geçiyordu ve muhakkak kusur yapma lüksü yoktu. Şayet yapıyorduysa da bedelini kesinlikle öderdi. Birçok vakit dayak ve bazen de babasının uygun gördüğü öteki makûs muamelelerle cezalandırılıyordu. Ve bunun yanında muvaffakiyetlerinin da asla hoş bir sözcük duymak üzere bir karşılığı yoktu. Beethoven müzikten ölesiye nefret ediyordu. Kulağa inanılır üzere gelmiyor değil mi? Zira babası onu o denli zorluyordu ki, ona sevgi duyması imkansızdı. Lakin bu nefreti itiraf etmesi bile yıllarını alacaktı. Çünkü çocuk yaşları bu nefret hissini düşünmeye dahi korkuyor olmalıydı…
Tüm bunların sonucu olarak da Beethoven, duygusal istikametten kendini eksik gören, utangaç, sevgisini aşikâr etmekten mümkün olduğunca kaçınan bir çocuğa, yıllar geçtikçe de bir yetişkine dönüşecekti. Bu kadar da değildi elbette. Beethoven, yediği dayaklar ve yüklendiği gerilim sonucu genel manada daima hasta idi. Sağırlık da bu sonuçlardan biri olacaktı…
Müzik eğitimi
Beethoven’in eğitim sürecinin müzik üzerine heyeti olduğu muhakkaktı artık. Babasından sonra öbür müzik öğretmenleri de oldu. Gilles van den Eeden’den org, aile dostları Tobias Friedrich Pfeiffer’den klavye dersleri almaya başlamıştı. Bir yandan da parmakları Franz Rovantini’nin eğitiminde keman ve viyola ile tanışmıştı…
Henüz 5 yaşındaydı; ancak o denli ağır bir eğitimden geçiyordu ki! Babasının bıraktığı yerden aile dostları Pfeiffer alıyordu bazen ve Beethoven’i gecenin bir yarısı uykusundan uyandırıyor ve zorla müzik çalışıyorlardı.
Babası Johann, Beethoven’in süratli bir formda ilerlemesi için elinden geleni yapıyordu. Bir yandan da Mozart’ı takibe almıştı. Onun babası Lepold ile birlikte çıktığı turnelerden haberdardı. Beethoven de Mozart üzere olmalıydı diye düşünüyordu. Hatta neden onlar üzere bir baba oğul olmasınlardı? Bu türlü böyle vakit geçti ve Beethoven, 1778’de, birinci halka açık konserini verdiğinde yalnızca 7 yaşındaydı.
1779’da ise, birinci defa Christian Gottlob Neefe’den birinci bestecilik derslerini almaya başladı. 1783’te de, Neefe’nin yardımıyla birinci bestesini yayımladı. Akabinde da hocasının asistanı olarak çalışmaya başladı. 1784 prestijiyle Beethoven, birinci parasını asistanlıktan kazanmaya başlamıştı. Bu ortada maddi ve manevi dayanak de görmeye başlamıştı. 1783’te yayınlanan birinci 3 piyano sonatından sonran Başpiskopos Maximillian Friedrich, Beethoven’in bu harika yeteneğine kayıtsız kalamamıştı…
Mozart ile tanışması
1787’de Beethoven, nihayet Mozart ile çalışmak umuduyla Viyana’ya gitti. Tanışmışlardı da! 2 hafta sonra annesinin hastalığını öğrenip dönmeseydi tarih bu ikili ile ilgili apayrı şeyler de yazacaktı tahminen. Fakat en azından kaynaklara geçen bilgiler de vardı. Beethoven, Mozart’a yeteneklerini kısa bir piyano gösterisiyle göstermişti. Mozart’ı gülümsetmişti Beethoven’in notaları. Yanında diğer müzisyen arkadaşlarıyla birlikte dinlemişti ve onlara dönüp şöyle dedi: “Bu çocuğa güzel bakın! Gün gelecek, tüm dünya onu tanıyacak”…
Beethoven, kendisine mi yoksa babasına mı ilişkin olduğundan habersiz peşine düştüğü hayalin yarıda kalmasına aldıramayacak kadar üzgündü. Annesinin hastalığı ile Viyana’dan dönmüş ve birebir yıl içinde de annesi, şimdi 40 yaşında vereme yenik düşmüştü. Artık çocukluğunun sancılı vakitlerine dönmüş üzereydi. Giderek daha da içine kapandı ve melankolik bir ruha büründü. Babası ise, artık daha çok alkolikti…
Annesinden sonra
Annesi, Beethoven’in tek sığındığı limandı ve artık o yoktu. Bu yokluk her ne kadar canını çok yaksa da, başka yanmışlıklarının yanına kilitledi bu duyguyu da. Artık babası her şeyden daha çok vazgeçmişken küçük kardeşlerinin sorumluluğunu kendisi almalıydı. Öbür dermanı yoktu. Önündeki 5 yıl boyunca Bonn’da kalacağına emindi. Mozart’ın yanına Viyana’ya dönse ne olurdu diye o an hiç düşünmüş müydü?
Evet, tahminen Mozart ile çalışamadı. Hatta bu süreçte, 1791’de mevt haberini aldığında bir daha çalışma fırsatı da bulamayacaktı. Lakin burada da yeteneklerinin getirileri vardı pekala. Franz Wegeler ile işte bu sırada tanıştı ve onun sayesinde de periyodun seçkin ailelerinden von Breuning Ailesi ile. Artık von Breuning’lerin konutuna sıkça masraf olmuştu. Çocuklarına da müzik dersleri veriyordu. Onun eğitim hayatı pek iç açıcı başlamamıştı; ancak o, âlâ bir öğretici olmak için çaba ediyordu. Bu tanışmalar zincirleme bir halde başkasına uzanıyordu. Almanya’nın soylularından Count Ferdinand von Waldstein ile tanıştı. Maddi takviye gördüğü bir öbür isim de o oldu. Hatta Waldstein ismini bir de sonat yazdı…
Bu ortada babası günden güne alkole daha da bağlanıyordu. Beethoven, sonunda 1789’da, yasal yollara başvurarak babasının maaşının yarısının kendisine ödenmesini sağladı. Böylelikle ailesine daha rahat takviye olabilirdi. Aslında seçkin sarayların orkestralarında viyola çalarak kendisi de para kazanıyordu; lakin yeniden de kâfi değildi. Bu viyola işleri, önüne daha çok Mozart operaları çıkarır olmuştu. Ünlü flüt virtüözü Anton Reicha ile de bu sırada arkadaşlık kurmuştu.
Beethoven, artık çok yeterli viyola ve piyano çalan bir müzisyen olarak tanınıyordu…
Viyana günleri
Kendine verdiği 5 yıllık mühlet dolmuştu ve Beethoven, 1792’de, tekrar Viyana’ya gitti. Bu defa tüm misyonlarından arınmıştı ve yolundan dönmesi için sebebi yoktu. Mozart artık ölmüştü. Burada ünlü bestekar Joseph Haydn’in yanında çalışmaya başlamıştı. Haydn, onun harika yeteneğini fark ettiğinde en büyük destekçilerinden biri oldu. 1975’te bestelediği yapıtlarını burada saray orkestrasında çalıyordu. Düzgün para kazanıyor ve yoksul hayatından çok uzakta, asiller üzere yaşıyordu. Bunun yanında artık kendine inancı de vardı. Artık Beethoven’in ünü bir piyanist olarak lisandan lisana dolaşıyordu ve daha sonra yaptığı bestelerle 19. Yüzyılın sonuna kadar yaşayan tüm klasik müzik müzisyenlerinin tesir kaynağı olacaktı.
Çocukluğundan bu yana aldığı o sancılı eğitimden bu yana çok vakit geçmişti. Artık şöhret basamaklarını bir bir tırmanma vaktiydi…
Sağır oldu
Evet, artık şöhret vaktiydi; lakin bu şöhret yerini kulaklarında dayanılmaz çınlamalara bıraktı. Şimdiye dek romatizma, romatizmal ateş, kolit, tansiyon, göz yangısı üzere pek çok sıhhat sorunu ile boğuşan Beethoven, yıllara yayılan bir sağırlık başlangıcı yaşıyordu. 1801’de başlayan ve başta önemsememeye çalıştığı bu çınlamalar, günden güne arttı. Beşerlerle alaka kurmakta zorlanır olmuştu. Bu sesler evvel arttı, çoğaldı sonra da giderek derinden gelmeye başladı. Şimşekler çakıyormuş da hiç ses çıkmıyormuş üzere bir histi bu.
Ve nihayet hiç ses duymaz oldu. Evet, sağır olmuştu. Yıl 1817’ydi. Ve değişik bir formda bu durum, onun arka arda besteler yapmasına mahzur değildi. Tüm sesler kesildiğinde birinci yansısı tüm herkesten, her şeyden kaçmak olsa da, müzik yapmadan da duramayacağını çabuk anladı. Evvel ne kadar sessizse o kadar yalnız kalması gerektiğini düşündü. Sessizliğinin üzerine bir de kocaman yalnızlıklar ekledi. Lakin sonra fark etti ki, kulakları susmuş olsa da, içindeki o tutku susmamıştı. Ne kadar güç da olsa, müzik yapmaya devam etti.
Müzik bir zehir enjekte edermiş üzere bir hissiyatla ona verilmeye başlamışsa da, içinde nihayet bir tutkuya dönüşeli çok olmuştu. Nasıl ki kelam konusu müzik olduğunda kimseye boyun eğmediyse, artık de bu sessizliğe teslim olmamıştı. Şöyle bir anı var kaynaklarda: Bir konser sırasında bir kont Beethoven’e, ukala bir tutumla “Hadi müzisyen çal!” diye bir çıkışta bulunduğunda, her şeyi orada bırakıp çekip gitmişti. Fakat reaksiyonunu bu kadarla da sınırlamadı ve kısa bir mektup yazdı: “Siz kontsunuz! Bugün varsınız, yarın olmayacaksınız. Lakin Beethoven bir tanedir ve daima olacaktır”.
Ölümsüz aşka mektuplar
Beethoven, hislerini yaşadıklarından mütevellit hiç belirli edemese de, nihayetinde o bir sanat adamıydı. Aşık da oldu şüphesiz ve içinden coşan hisleri birçok vakit bestelerinde açığa çıkardı. -Dinlerken bir de bu hissiyatla dinlemeyi bir deneyin.- O her vakit hissini kimin için kalbinde taşıyorsa, onu Ölümsüz Aşk olarak tanımladı. Bu bayanın ya da bayanların kim olduğunu hiçbir vakit kimselere demedi. İçinde yalnız başına yaşadığı en büyük duygulardandı.
Müziğini aşkla yoğuran Beethoven yıllarca aşık olduğu bayana mektuplar yazdı, lakin ismini hiçbir yerde kullanmadı. Mektuplardan birinde şöyle diyordu:
”…
Oh, ilahım, birini bu kadar seven insan neden sevdiğinden farklı kalmalıdır ki. Ve artık benim hayatım çok aşağılık bir hayat; aşkın beni çabucak insanların en memnunu ve en mutsuzu yapıyor; bu yaşta sakin ve nizamlı bir hayata gereksinimim var; alakamız de bu türlü olabilir mi?
…
Beni sevmeye devam et; asla aşkının en sadık kalbini yanlış kıymetlendirme.
hep senin
daima benim
daima bizim”
En ünlü yapıtı: 9. Senfoni
9. Senfoni’yi bilmeyenimiz yoktur. İlla bir kere olsun dinlemişizdir. Fakat bilerek, lakin bilmeyerek… Evet, 9. Senfoni, bugün Avrupa Birliği Marşı da olan çarpıcı bir senfoni.
Beethoven, en ünlü yapıtı olacağından habersiz olduğu 9. Senfoni’ye, tam da sağırlık ömründe kol gezmeye başladığı vakitlerde başlamıştı. Hayatının en değerli kararı buydu kuşkusuz. Aslında bu senfoninin 20 yıllık bir evveliyatı vardı. Ne zamanki o çınlamalar daha da yükseldi, kulaklarından sonra beynine de uzandı, Beethoven, yalnızlığından sıyrılıp, 20 yıldır uğraştığı ancak bitiremediği, daima bir yerlere not aldığı senfonisini nihayet bitirdi ve çok yıl üzerine bütün hislerinden birikmiş coşkusu, 9. Senfoni olarak ortaya çıktı.
Öyle bir anda olmadı şüphesiz. Nihayetinde kulaklarının durumu onu çok zorluyordu. Ancak tekrar de sıkıntı şartlarda eğitilmiş, hayatının tüm acı anlarını biriktirdiği parmakları, piyanonun üzerinde dans ederken her şey yoluna girmişti. Puzzlenin tüm modülleri yerine oturmuş üzere hissediyor olmalıydı. İşte 9. Senfoni bu türlü doğdu…
9. Senfoni dinleyicisiyle birinci sefer buluştu
Karanlık bir sessizliğin içindeydi Beethoven. Artık hiç ses yoktu, yani bir şeylerden ses çıkıyorsa da o duymuyordu. Notalar hariç, notaları bütün bedeninde duyduğuna emindi. Artık 9. Senfoni, dinleyicisiyle birinci sefer buluşacaktı.
Salonda 10 bin kişi vardı. Orkestra ise, 300 bireyden oluşuyordu. Değişik tonlardan oluşuyordu ve insan sesini de bilhassa eklemek için çok efor sarf etmişti Beethoven. Bu tarafıyla senfonisini “İnsandan, İlaha uzanan bir köprü” olarak niteliyordu.
Bir isteği vardı; senfonisini kendisi yönetmek istiyordu. Lakin hiç duymayan biri için bu imkansızdı. Seslerin iniş çıkışları, notaların takibi… Tüm bunların farkındaydı; fakat tekrar de orkestra şefinin yerini alacağı halkanın üzerine konumlandı. O anda senfoniyi yönetmek için bulunan Umlauf, Beethoven’e duyduğu hayranlık ve saygıyı aşmadı, ona hiç müdahalede bulunmadı. Gidip öteki bir yere konumlandı ve herkes üzere nefesini tutup Beethoven’i izlemeye koyuldu.
Beethoven, yüzünü orkestrasına dönmüş, kendinden emin ve gururlu, dimdik duruyordu. Evet, nitekim de hiçbir şey duymuyordu. Lakin artık onu izlerken, duyduğunu düşünmeniz hiç de yersiz olmazdı. Beethoven, orkestrada yer alan herkesin üflemesinden, yanaklarının aldığı halden, enstrümanına dokunuşundan okuyordu senfonisini. Duymuyordu; lakin iç dünyasına ezber ettiği senfonisini yaşıyordu. 9. Senfoni, onun çığlık çığlığa sessiz dünyasında dolaştı, dolaştı ve taşıp dinleyicisinin kulaklarını doldurdu. Herkes, onun bu hayranlık duyulası hali karşısında adeta büyülenmişti. Sonunda beşerler dayanamadı ve senfoni yarılanmışken daima birden ayağa kalkıp Beethoven’i dayanılmaz bir alkış tufanına tuttu. Beethoven, arkasında olup bitenlerden habersiz, alkışı beklemek için duran orkestraya mana veremiyordu. O sırada biri yanına koştu ve onu alkışlara yanlışsız çevirdi. Artık alkışları görebiliyordu.
Bu alkışlar, Beethoven’in yaralı çocuk kalbinin sonsuzluk yara bandıydı ve karşısında senfoniyi dinleyenler sadece acıyı hissedebiliyordu. Beethoven nefesini tuttu ve karşısındaki alkış bitene dek bekledi. Bittiğinde ise, senfoni kaldığı yerden devam etti. Bu kadar vakit tüm hissini içinde yaşayan, kendini dışarıya açmaktan daima imtina eden Beethoven, senfoni bittiğinde gözyaşlarını daha fazla tutamamış ve kendini orkestranın önüne öylece bıraktı.
Başarmıştı…
Ludwig von Beethoven öldü
Beethoven, bir tatil dönüşünde yeni bir hastalıkla tanıştı: Siroz! Yataktan çıkamayacak kadar ağırlaşmıştı üstelik hastalığı. Artık sona hakikat gelmişti. Kaynaklara nazaran mevti şöyle olmuştu: 26 Mart 1827’de, şimşekler çaktıran, suların sellere karıştığı bir yağmur yağıyordu. Beethoven’in loş odasını şimşekler aydınlatıyordu. Beethoven, birden doğrulmaya çalıştı, ki bunu yarıya kadar yapabilmişti. Sonra yumruğunu havaya kaldırdı ve cansız vücudunu yatağına bıraktı. Hayatın karşısında direndiği pek çok acıyı dünyada, gerisinde bırakabildiği için huzurlu olmalıydı. Cenazesinde onu uğurlayan 30 binden fazla insanın oluşturduğu bir kalabalık vardı…
Ölümünün akabinde onun da babası üzere alkolik olduğunu söyleyen, düşünen çok oldu. Meğer kaynaklara nazaran Beethoven, çok ender alkol tüketirdi. O daha çok kahve içmeyi tercih ederdi. Sirozun sebebi alkol değildi.
Ardında bıraktığı yalnızca acı değildi elbette. Başlı başına 9. Senfoni bile yeterdi tahminen; lakin pek çok başarısı da sığmıştı acılarının ortasına. Beethoven, 9 senfoni, 5 piyano konçertosu, 1 keman konçertosu, 1 piyano, keman ve çello için üçlü konçerto, 32 piyano sanatı ve pek çok da oda müziği yapıtının sahibiydi. Müziği yaşamayı öğrenen ve hissettiren, tutkulu, dramatik yapıtlarıyla kulaklarımızın pasını silen, bilhassa Op. 109 piyano sonatıyla Klasik Müziğin Romantik Dönemi’ni başlatan bir Beethoven geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not:
Biyografisini okumak istediğiniz bireyleri lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
