91 yıl evvel dünyaya gelen Edip Cansever’i röportaj ve şiirleriyle analım.
İyi ki doğdun Edip Cansever!
Damla Karakuş’un da biyografisinde dediği üzere: “Onun memnun olabilmesi için yalnızca şiire gereksinimi vardı. Bu mutluluğun en fazla bir gün süreceğinin gerçeğini savunuyordu üstelik. Kim bilir, Edip Cansever’in de dediği üzere, tahminen hakkımız olan memnunluk limiti bu kadarcıktı. Öyleyse değmez miydi? İnsan kendisini keyifli eden şey neyse onun peşinden gitmeliydi. Gidebilsin ki, dünyanın döndüğünü kalbinde hissedebilsin; kolay bir baş dönmesi üzere akıp gitmesin zaman…”
Erdal Öz’ün 1 Kasım 1956 tarihinde “A Dergisi” için yaptığı röportajı aktarıyorum size. Ayrıyeten röportaja “Gül Dönüyor Avucumda” kitabında da rastlayabilirsiniz…
Erdal: Yeditepe’nin son (116) sayısında “Kaybola” isimli bir şiiriniz çıktı. Orada şöyle bir yer vardı: “Yapılan bir şeydir şiir.” Bununla ne demek istiyorsunuz?
Edip: Şiir yapılır diyorum yalnızca. Yazılan şeyse yazıdır.
Erdal: Siz, burada şiiri soyut bir nenmiş üzere ele alıyorsunuz.
Edip: Bir bakıma o denli. Renk nasıl bir çiçeğin rengi, ses nasıl bir kuşun, bir telin sesiyse, şiir de müşahedelerimizin, algılarımızın kavradığı şeyler de şiirdir. Örneğin bir olay içinde, balığın gözlerinde, ışığın yansımasında, insanların ölüşüp gittiği bir savaş alanında rastgele bir ozanın bir şiirini canlıyabiliyoruz. Bu kıssada, romanda da bu türlü. Orhan Kemal’i okuduktan sonra bir fabrika emekçisi, insancıl olmayan bir davranış bakılarımızı değiştiriveriyor çabucak. Nasıl masayı uzaktan bir de yakından görmek ortasında ayrımlar varsa, şiire açık bir insanın gözetlediği masayla, aşçının gözetlediği masa ortasında da ayrımlar vardır.
Biz, şiirle cihanı, insanı, olayları yine görüyoruz. O gördüğümüz algıladığımız nenlerden ayıramıyoruz şiiri.
Erdal: Bunu biraz açıklar mısınız?
Edip: Ahmet’in ayakları var, boyalı iskemle hoştur, derken bunları okuyan kimse, Ahmet’in, iskemle’nin, ayağın çizgilerini çizer evvel. Bir biçim, bir renk dünyası kurar kendine nazaran. Bu, şiirin düpedüz bakılan yanı, kolay yanıdır. Yapılan müşahede şiiri unsur olarak çözümlemeye fayda. Şiire varmak bu çizgi ve renk dünyasını aşmakla olur. Buysa bir eğitim işidir. Kendimizi giysiye, sigaraya, yemek yemeye, eğlenmeye hazır tuttuğumuz üzere şiirin tadına varmaya da hazır tutmamız gerekir. İşte o vakit üstümüze şiirin yükü çöker. Ne yapsak ondan kurtulamayız artık. Kişiliği bu tesir çeşitlerinde aramalıyız. Biçimse, ozanı kişiliğe götüren yollardan biridir yalnızca.
Erdal: şiiri sınırlamış olmuyor musunuz?
Edip: Tam bağımsızlığa ulaştırıyorum halbuki. Şiiri dar bir alan içinde benimsemekten kaçınıyorum.
Erdal: Fakat bağımsızlık derken yeniden bir manada sınırlama yapmış olmuyor musunuz? Her ozan kendince şiire bir bağımsızlık getirirken geniş manada şiiri bir sınırlamaya sokmaz mı?
Edip: Ozan, oluşturduğu dünya bakımından bu sınırlamayı yapacaktır elbette. Zati şiir tek insanın işidir. Bir kendine göreliği vardır. İşi bu yandan düşünürsek dediğiniz gerçek. Bahisler, belgitlemeler daima yüzeyde kalan kavramlardır. Şiirin kendisi, ozanın tavrıyla, insanı, kainatı ele alışındaki başkalıkları verir.
Erdal: “A” Dergisi’nin 6. sayısında Cemal Süreya‘nın bir kelamı vardı: “Çağdaş şiir gelip söze dayandı,” diyor. Son günlerin ortak kelamı. Bu bahiste ne düşünüyorsunuz?
Edip: Bir bakıma yanlışsız. Ozan, sözlerin imkanlarını zorlamalı. Hatta yeni sözler yaratmalı, diyorum. Lakin bunu, şiire yeni manalar, bilinmedik hazlar getirmek için yapmalı. Cemal Süreya o yazısında; şiirin folklordan aşılanmasına tutuluyor. Bence, korkulacak taraf bu olmasa gerek. Halk ağzını, halk tabirlerini yenileyerek de şiire yeni alanlar hazırlanabiliyor. Hem günümüz ozanlarının birden fazla bu anlayıştan kaçınmıyorlar zati.
Erdal: “Kaybola” şiirinizde şöyle bir yer var: “Deli ediyor onları sonsuzda / çok isimli bir çay / çok yuvarlak bir masa.” Sözgelimi, çok isimli bir çay yoktur dışımızda. Ya da çok yuvarlak bir masa olamaz. Yuvarlak vardır lakin çok yuvarlak olamaz? Burada soyutlama sürecine giriyorsunuz. Açıklar mısınız?
Edip: Soyuta varmak, o akımı benimsemek, ozanın yapıtını kurarken araç seçmesidir, bence. Ayrıyeten kara odanın kapkara olması üzere yuvarlak olanın da çok yuvarlak olması yanlış değildir.
Erdal: Soyutlamayı yalnızca bir araç, bir metot olarak mı ele alıyorsunuz?
Edip: Bence o denli. Sonra bir işin şöyle ya da bu türlü ele alınmasına faal sebepler de olabilir. Hoşa harcanan uğraşlar yanında bunların da yeri vardır.
Erdal: Yalnızca bunun için mi?
Edip: Soyut şiir günümüzün özentisi. Yenilik değil, değişiklik. Bir moda daha doğrusu. Ne var ki dörütte soyutlamayı savunanlar bu eğilime karşı olanları insanın iç dünyasını tanımamakla suçluyorlar. Soyut yapıtları yerenlerse ötekilerin gerçekte ilgisizliklerini kınıyorlar.
Ben bu kadar ayırmaları önemsemiyorum. Şiir yapmak toplumla bağlantılar kurmaktır en evvel. Usta ozan, işi ne yandan ele alırsa alsın sonuca varan adamdır. Soyut şiir yapıyorum diye bilinçaltı saçmalıklarını dökenleri de, salt dış gerçeklere bağlanıp sanattan mahrum mısralar dizenleri de anlamıyorum ben.
Hem, işi biraz daha geniş tutarsak, bütün dörüt yapıtların birer soyutlama olduğu sunucunu da çıkarabiliriz.
Edip Cansever’in yazmaya doyamadığı şiirleriyle…
BUZ GİBİ
Aşk yeterlidir bak
Duyumunu artırır insanın
Hele don gömlek sabahları
Traş olacağını duyarsın
Yeni gömleğini giyeceğin gelir
Bir yeni biçim eklersin insan olacağa
Masaya, merdivene, aynalı dolaba
Derken akabinde şıpın işi bir kahvaltı
Amanın dersin bu ne delice gidiş
…
Acaba
Dönelim
Döndürsün bizi
Kalbin akıp giden bulutlara benzeyen sesi
Yağmursuz bir yağmura açılmış kapılardan
Ve akılda kalan bir yokuştan
Ve yalnız çocuklara mahsus o sonsuz sinema koltuklarından
Ve çocukluktan
Dönelim
Dönelim mi biz
Gençlikten, oralardan
Mutluluğu bir kabuk üzere saran mutsuzluklardan
…
Edip Cansever, derinden aldığı yaralarla süslediği şiirleri, kendine merhem olamasa da her seferinde kendimizle yüzleşmemize vesile oldu. Acılarını sevmeyi öğrenmek ve onunla birlikte yaşamayı kabullenmek en büyük öğretisi olmuştu hayatında…
Gül Dönüyor Avucumda
Edip Cansever
Adam Yay.
S.: 245
Kitabı satın almak için tıklayınız:
*
Sonay Karaman
Instagram:
