Şafak Beyefendi ile geçtiğimiz yıl Ferrari’yi Çalan Fil’i konuşmuştuk. Artık ise, Uyumsuzlar ile karşımızda. Tekrar sıra dışı, yeniden şaşırtıcı! İnsan ne kadar Uyumlu, ne kadar Uyumsuz düşünmeden edemiyor. Ütopik olmaktan öteye gidemez dediğimiz hayatlara hakikat gidiyoruz galiba diye de iç geçiriyoruz.
Oldukça keyifli bir röportaj oldu. Pekala ya siz, siz bir Uyumsuz musunuz?
KENDİ ÇAPIMDA BENİM DE UYUMSUZ, TUHAF, TAHMİNEN DE BİRAZ FARKLI TARAFLARIM VAR
– Şafak Beyefendi, bu ikinci röportajımız. Tanışıklığımızdan sebep, “Görüşmeyeli nasılsınız?” diye başlamak istiyorum.
Damla çok teşekkür ederim. Ferrari’yi Çalan Fil’den sonra yeni bir kitapla karşınızdayım. Bu seferki kitap biraz daha süratli çıktı. Düzgün bir çalışma olduğunu düşünüyorum.
– Olağanüstüsünüz. Pekala kim bu Uyumsuzlar?
Uyumsuzlar, çılgındır, “zamansız fikirleri” vardır, isyankârdır, korkusuzdur, sıra dışıdır, kuralsızdır, mücadelecidir, direnendir, yenilikçidir, kaybedendir; fakat yenilmezdir, bir şeye inanandır. Ee takdir edersin ki biraz da tuhaftırlar.
– Neden?
Çünkü onların her daim başlarında yenilikçi fikirleri vardır. Bazen uyumsuzlar, dahiler ortasından bazen de meczuplar ortasından çıkar. Zira onların bu hayatla, bu dünyayla bir kederleri vardır. Onların tek kederi bu dünyayı değiştirmektir.
– O hâlde siz de bir Uyumsuz musunuz? Nasıl ortaya çıktı bu kitap?
Yani kendi çapımda benim de uyumsuz, tuhaf tahminen de biraz farklı taraflarım var. Bilhassa latifeler ve espriler konusunda. Lakin benim araştırma dünyasına girdikten sonra bakışım biraz daha değişti. Yılların verdiği birikimle dünyadan ve Türkiye’den birçok ismi tanıma imkânına eriştim. Bir manada o insanlara resmigeçit düzenleme fikri oluştu bende. Yani onlara minnet borcunu ödeme fikri ağır bastı.
– İnsanlığa İstikamet Verenlerin Kıssası diye de açıyorsunuz Uyumsuzlar’ı. Bundan da bahsedelim mi biraz?
Evet, bu kitap dünyaya, insanlığa yaptıklarıyla istikamet veren insanların kimler olduğunu anlatıyor. Yaklaşık 15 yıldır çeşitli mevzularda kitaplar yazıyorum. Bu kitapların ortak özellikleri araştırmaya ve incelemeye dayalı oluşlarıdır. O denli isimler o denli olaylarla karşılaştım ki, onların bir kısmını çalışmalarıma yansıttım. O bireyler daima yokluklar ve mahrumluklar içinde, fedakâr bir formda ülkelerini, markalarını ve içinde bulundukları yapıları ileriye götürmek isteyen insanlardı. O insanların tek maksadı daha güzel, daha yeni şeyler yapmaktı. Fakat yaşadıkları periyotlarda mevcut nizam savunucularına nazaran onların fikirleri gerçekçi değildi. Onlar mecnun, manyak tahminen de akıl hastalarıydı. Ancak gelin görün ki tarih onları haklı çıkardı. Madalyonun öbür yüzünde ise apayrı bir fotoğraf var. Bütün bu olumlu ve hoş işleri yapan beşerler acı çektiler, anlaşılamadılar, tahminen de mutsuz bir hayat sürdüler.
– O denli çok husus, insan var ki kitapta, insan kitabın araştırma, yazım sürecini merak ediyor doğrusu. Nasıl bir süreçti?
Yaklaşık bir yıldır biriktirdiğim notları kullandım. Lakin asıl kaynak şimdiye kadar yazdığım notlar oldu. İdeolojiden icatlara, psikolojiden sosyolojiye önemli bir kaynak taraması yaptım. Asıl zorluk ise anlaşılabilir ve kolay okunabilir hale getirmekti.
– Bir kısmın içinde şöyle bir cümle var: “Dünyanın en acayip çağlarına güzel geldiniz!” diyorsunuz. Neler bekliyor bizi o acayip çağlarda?
Ayakta kalabilmek için bugüne kadar bilime, teknolojiye ve tabiata ahenk sağlamaya çalıştık. Bugün de Dijital Devrimi’nin sancılarını yaşıyoruz. Dünyanın en acayip vakitlerinden geçtiğimiz doğrudur.
Bugünden itibaren artık her şeyimiz değişmeye başladı. Bugün dijital platformların ve teknolojilerin hem “ilaç” hem de “zehir” olduğunu görüyoruz. İş yapış formlarımız, dini inanışlar, aşklar ve evlilikler, başta olmak üzere her şey bir değişim içinde olacak. 2050’lerde robotlarla evlilikten, Big Data’ların her şeyimizi düzenlediği bir cins “Big Brother”laşmış, gözeten kapitalist sistemin en acımasız yanlarını yaşayacağız. Misal üç bin İsveçli çalışan kendine çip taktırmış. Hem pratik, hem güvenliymiş, ferdî datalar de saklanabiliyormuş. Yaygınlaştığında bir işte çalışmak için ben çip taktırmak istemiyorum diyebilecek miyiz?
– Ütopik dursa da belirli ki uzak değil…
Çipe muhtaçlık bile olmadan sevdiklerimizi, sevmediklerimizi, endişelerimizi, ilgi alanlarımızı, konuşmalarımızı, arkadaşlarımızı, dinlediğimiz müzikleri, okuduğumuz kitapları bilen birileri var. Tahminen de çipsiz insan kalmayacak etrafımızda. Herkes ya bu nizama uyacak ya da uyumsuz bir halde bu sisteme kendini teslim etmeyecek.
BLACK MIRROR’DA İŞLENEN HUSUSLARIN ALASINI ZATİ YAŞAMAYA BAŞLAMADIK MI?
– Frankenstein’den Black Mirror’a değindiğiniz sinemalar var. Bu sinemaları hangi istikametlerinden sebep kıymetlendirmek istediniz?
Evet, bu sinemaların bir kısmı gerçekleşiyor ya da gerçekleşecek. Black Mirror’un 3. dönemdeki Nosedive (Pike) kısmında beşerler, toplumsal medyada birbirine puan veriyor ve Bryce Dallas Howard’ın canlandırdığı karakter, beğeni alabilmek için akıl sıhhatini kaybediyordu. Bakın enteresan bir şey söyleyeyim size, Black Mirror’da işlenen mevzuların alasını zati yaşamaya başlamadık mı?
– Nitekim o denli, başladık… Bu ortada “Uyumluların 10 günahı”nı da açıklıyorsunuz. Uyumlu olmak nasıl bir şey pekala?
Uyumlu olmak, sitemin hayatın devamını sağlar. Bu nedenle yaşayabilmek için uyumlu olmalıyız. Sistem, toplum için muhalif olan bireyi yola getirmek, olağanlaştırmak ve evcilleştirmek için her türlü işkenceyi yapar. Yalnız kalmamak ismine her nevi topluluğa uymayı ve kalabalıkta fark edilmeden bu küme içinde kaybolmayı bir meziyet olarak görür “bu inançlı limana” demir atmak isteriz. Bir şeyi diğerleri yaptığı için yapma ya da öbürleri inandığı için inanma eğiliminden çok etkileniriz. Sürüye ve onun gereklilikleri olan psikolojisine uyarız.
– Bir başlığınızda da soruyorsunuz: Her uyumsuz tuhaf mıdır, mecnun midir? O denli midir?
Garip, aklında değişik fikirleri olan, daima zihni meşgul bireylerdir. Meczup olmak zorunda değiller lakin başlarının işleyiş biçimi farklı olduğu katidir.
– Pekala bir uyumsuzu nasıl tanırız?
Zaten her halinden anlarız.
KUTUPLAŞMA ORTAMINDA PALAVRA HABERLER, ARTIK HER ŞEYİ BELİRLER OLDU
– Bir kısımda de uyumsuzlar da vakitle uyumlu olabilirler diyorsunuz. Nasıl?
Şirketler de insan beyni üzere geçmişi hatırladıkça onu tekrar etme eğilimi içinde. Beşerler üzere şirketler de, eskimiş formüllere ve teknolojileri kullanma konusunda ısrarcı davranıyor. Zira bu işte ustalaşmışlardır. James March, bu durumu “başarı tuzağı” ya da “yetkinlik tuzağı” olarak isimlendiriyor. Ona nazaran, şirket başarıyı elde ettiği hareketi tekrarlama refleksine giriyor. Bunun sonucunda da vakitle ustalaşıyor, akabinde muvaffakiyet üzerine muvaffakiyet elde ediyor. Ama yetkinliğin katı kuralcılığa dönüşmesi nedeniyle yeni fikirler denenmez hale geliyor. Günün sonunda da başarılı şirketlerin, eskimiş teknolojilerden tertip bozucu yeniliklere geçiş yapamayan “başarı tuzakları” tarafından nasıl dağılma süreçlerine girdiklerine tanıklık ediyoruz.
– Elbette toplumsal medyaya da değiniyorsunuz. Toplumsal medya üzerinden pek çok şey anlatıyorsunuz. Toplumsal medya bizi vakitle uyumlu hale getiren etkenlerden biri olabilir mi?
Kutuplaşma ortamında palavra haberler (Fakenews), artık her şeyi belirler oldu. Başta toplumsal medya platformları olmak üzere yeni periyot dijital platformlar, bizim artık hayatımızın İşleyişini düzenlemeye başladılar. Ne yapıp ne yapamayacağımızı denetim ediyorlar. Dijital ortamlar, evvel Palavra Karanlık yüzü ile bizi her türlü yeni uygulamasıyla esir alıyor; insanı “özne” olmaktan çıkarıyor “nesne” haline dönüştürüyor. Chambridge Analytica Skandalı’nda biz bir defa daha, Facebook’a verdiğimiz mahrem bilgilerimiz üzerinden davranışlarımızın artık yönlendirilebileceği gerçeğiyle karşı karşıya kaldık. Paylaşım ve beğeniler üzerinden bizim kişilik yapımızı tahlil ediyorlar, yani bizi çözümlüyorlar. Bizi tanıdıktan sonra da müşterilerinden gelen taleplere nazaran insanları yönlendiriyorlar. Teze nazaran de Trump’ın 2016’daki kazandığı seçimlerde, Brexit oylamasında da bu türlü bir süreç izlendi.
– Mecnunluk ve dâhilik çok mu benzeşiyor? Onlar daima uyumsuz mu eski tarihlerden beri?
Uyumsuzlar ekseriyetle dâhilerin ortasından çıkıyor. Lakin her uyumsuz da toplum için âlâ şey yapacak manasına gelmiyor. İpucu bırakmayan seri katiller, eksiksiz planlı banka soyguncularının da sence aklı farklı çalışmıyor mu?
HER KİTAP, BANA BİLGİ DENİZİNDE YENİ LİMANLAR KAZANDIRIYOR
– Bir uyumsuz, uyumsuz olduğunun farkında mıdır?
Tabii ki farkındadır. Lakin unutma ki, bir toplumda uyumsuzların olabilmesi için uyumluların da olması gerekir. Yoksa düşünsene herkes yaratıcı fikirler peşinde koşarsa yemeği kim yapacak, çocukları okula kim götürecek?
– Her kısımdan sonra “Bu kısımdan çıkardığım dersler, ana fikri nedir” üzere açıklamalar yapıyorsunuz? Neden? Anlaşılmayacağını mı düşünüyorsunuz?
Yok, mevzu o değil, hem cümbüş olsun hem de okuması kolay olsun diye koyduk o kısımları.
– Beşerler ömürleri hakkında pek çok şeyin farkında olmak istemiyor güya. Tahminen de pek çok açıklamanızın ayrıntılı oluşu bu sebepten, ne dersiniz?
Tabii ki insanlara çok da fazla tenkit yapamıyorsun. Zira öylesine ağır bir hayat yaşıyorlar ki, başları kaldırıp “Ne oluyor, ben ne yapıyorum?” diyecek ve hayatı sorgulayabilecek bir ortam bulamıyor. Ferrari’yi Çalan Fil’de makul özel kurallar altında olan insanların nasıl yönlendirilebileceğine dikkat çekmiştim. Uyumsuzlar’da ise, “Kendi hayatını yaşa ve uyumsuz ol!” diyorum.
– Yazdığınız kitap size ne kazandırdı?
Bütün espri de bu esasen. İşin âlâ tarafı her kitap bana, bilgi denizinde yeni limanlar kazandırıyor. Yeni yeni şeyler öğrendikçe daha çok yazasım yeni yeni kurguları uygulayasım geliyor.
– Uyumsuzlar bir seriye dönüşür mü?
Neden olmasın? Zira okudukça, araştırdıkça yeni yeni beşerlerle tanışıyorum. Ve o insanların yaptıklarını öğrendikçe yeni yeni projelere yelken açmak istiyorum.
Uyumsuzlar
Şafak Altun
Destek Yay.
S.: 304
Kitabı satın almak için tıklayınız: D&R
*
Damla Karakuş
[email protected]
Instagram: biyografivekitap
