Dün Dijital Dünyada E-beveyn Olmak kitabı üzerine Salih Uyan ile ettiğimiz sohbetin birinci kısmını paylaşmıştı. Bugün ikinci kısmı ile devam edelim…
ÇOCUĞUN EKRAN BAŞINDA SAATLER HARCAMASI HİPERAKTİVİTENİN SEBEBİ DEĞİL, SONUCU
– Çizgi sinemalara de değinmişsiniz kitabınızda. Sizin de başlığınızda sorduğunuz üzere, burada da sormak istiyorum: Çizgi sinemalar ne kadar pak?
Çizgi sinemaların birçoğu günahsız doğal; lakin ortada o denli bilgiler ediniyoruz ki, insan korkuyor. Subliminal bildirilerle dolu çizgi sinemalar resmen çocuklarımızın ruh dünyasını erken yaşta kirletiyor. İnternette bir araştırma yapınca birçok şeyi öğrenebilirsiniz. O bahse çok girmek istemiyorum. Bizi asıl ilgilendiren mevzu çizgi sinemalardaki şiddet içerikli sahneler. Çocuklar haberlerde Suriye’deki savaşı seyredince korkar ve ürker. Ancak çocukların hayal dünyalarına hitap eden bir çizgi sinemanın ortasında hengame, dövüş seyrederse, bunu zihinleri olağan olarak algılar. Çizgi sinemalarda güzelle makûs birbirine karışırsa, işler karışır yani.
– Pekala bu ebeveynler bu durumda ne yapmalı?
Anne babaların işi çok güç değil aslında. Kısa bir araştırmayla çocukların yaş özelliklerine ve ruhsal gelişimlerine uygun olan çizgi sinemaları bulabilirler. Çocuklarımızın sağlıklı gelişimi için de bu kadar vakit ayırmak çok olmasa gerek. Çocuğa bez alırken bütün markaları inceleyen, fiyat araştırması yapan bir annenin, çizgi sinemalar için hiç vakit harcamaması abes olmaz mı? Bezin kalitesi berbat olursa en fazla pişik olur ve birkaç güne geçer. Lakin çizgi sinemaların verdiği ziyanı giderecek bir merhem şimdi bulunmadı maalesef.
– Ebeveynler, çocuklara ne vakit telefon almalı?
Telefon almakla ilgili bütün uzmanların görüş birliğine vardığı bir yaş yok. Lakin genelde 12-16 yaş ortası tavsiye ediliyor. Çocuğun gelişim özelliklerini de düşünerek anne babalar en uygun karar verebilirler. Ancak 12 yaşından evvel katiyetle telefon alınmamalı. Bu hususta tüm uzmanlar görüş birliğine varmış durumda. Şayet çocuğunuz memnun olsun diye onuncu yaş günüde Iphone 10 alırsanız, on beşinci yaş gününde ne yapacağınızı da düşünmeniz gerekir. Benim görüşüm çocuk liseye başlayana kadar akıllı telefon almamak istikametinde. Bağlantı kurmak için ortaokuldan itibaren yarı akıllı bir telefon alınabilir.
– Çocuklar artık sokakta oynamıyor. Artık oyunlar da sanal ve çocuklar oyunun başından kalkmıyor. Bu tedavi edilmesi gereken bir hastalık mı?
Sokaklar hakikaten de öksüz kaldı. Artık evvelce olduğu üzere sokaklardan sevinçli çocuk sesleri gelmiyor. Daha çok meskenlerden “Bırak o tableti artık elinden!” diye bağıran annelerin sesleri geliyor. Dışarıya çıkmayan çocuklar da giderek içine kapanıyor. Durum ciddileştiğinde bir uzmana gitmek yerine internetten teşhis bulmaya çalışan anne babalar da genelde yanılgı yapıyor. Mesela bir babaya, “Çocuğunuz çok hareketli, yerinde duramıyor. Hiperaktivite bozukluğu olabilir!” diyorsunuz. Baba şöyle karşılık veriyor; “Ne hiperaktivitesi hocam! Sen bir de meskende gör bizim çocuğu. Ekranın başına bir oturuyor. Saatlerce hiç kıpırdamadan oyun oynuyor.” Halbuki bir çocuğun ekran karşısında saatlerce oturuyor olması hiperaktivite bozukluğunu işaret ediyor. Ve ekranda daima değişen imgeler ve tetikte olma hali çocuğun rahatsızlığını tetikliyor. Yani çocuğun ekran başında saatler harcaması hiperaktivitenin sebebi değil, sonucu. Ancak bunu birçok anne baba bilmiyor. Bu yüzden de bir uzmana müracaat gereksinimi hissetmiyor.
– Ebeveynler durumun boyutunu nasıl kıymetlendirmeli?
Anne babalar çocuğun giderek içine kapandığını, bağlantı maharetlerini kaybetmeye başladığını ve az konuşmaya başladığın fark ettiğinde yasaklamak yerine kesinlikle bir uzmana istişareli. Zira ekran bağımlılığı genelde bir kaçışın sonucudur. Yasaklamak yerine çocuğun neden kaçtığını tespit etmek gerekir.
DENETİM DÜZENEĞİ EBEVEYNLERDE OLMALI
– Oyun akımlarından da bahsetmişsiniz: Mavi Balina ve Momo! Bu çeşit akımlar çocukları nasıl etkiliyor? Ve bu akımlar neden doğuyor?
Bu çok tatsız bir bahis maalesef. Gözümüzün önünde çocuklar intihar ediyor ve sebebi bu oyunlar. Vahim bir durum! Endişe ve mevt temalarıyla çocukları kendilerine bağlıyorlar ve sonucu felaket oluyor. Bu cins oyunlarda son level maalesef kara toprak. Mesela Mavi Balina oyununu başlatan kişi 21 yaşındaki Philipp Budeikin ismindeki bir Rus. 2016 yılında tutuklanan Budeikin, çıkarıldığı duruşmada, toplumda paklık yaptığını söyleyerek, kurbanlarını “biyolojik atıklar” olarak tanımlamış. Yani karşımızda bir psikopat var.
– İnsanın kanı donuyor! Neler yapılıyor pekala bu mevzuda. Aileler ne yapmalı?
Birçok ülkede çocukları Mavi Balina tehdidinden korumak için önemli bütçeler ayrılmaya başlandı. Durum bu kadar önemli yani. Türkiye’de de birçok intihar hadisesinin gerisinden bu oyun çıktı. Anne babaların mevzuyu uygun öğrenmeleri ve sonra çocuklarını takip ederek müdafaaları gerekiyor. Öteki da bir tahlil yok!
– Olağan toplumsal medya da bir öbür husus; toplumsal medyanın ebeveynler ve çocukları üzerindeki tesirini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Sosyal medya fırsatları ve tehlikeleri içinde barındıran uçsuz bucaksız bir dünya. Hepimiz oradayız. Orada seviniyoruz, kızıyoruz, ağlıyoruz, şaşırıyoruz. Çocukların ve gençlerin yeni kahramanlarının doğum yeri de toplumsal medya oldu artık. İş müracaatlarında adayın toplumsal medya hesaplarını denetim etmeden alım yapılmaz hale geldi. RTÜK televizyon kanallarını takip ediyor ancak toplumsal medyada kontrol yapmak imkânsız. Bu yüzden kontrol düzeneği ebeveynlerde olmalı.
– Nasıl pekala?
Bir kez 14 yaşına kadar çocukların kendi kimlikleriyle toplumsal medya hesapları oluşturması sakıncalı. 14 yaşından 16 yaşına kadar da açılan hesapların şifreleri anne babayla paylaşılmalı. Gerçek dünyada çocukların kimlerle arkadaşlık ettiğini takip eden ebeveynler, dijital ortamdaki arkadaşlıkları da takip etmeliler. Felaket tellallığı yapmak istemem; ancak denetimsizlikten kaynaklanan bir sürü acı olay var. İntihar hadiseleri, cinsel tacizler, siber zorbalık hadiseleri daima toplumsal medya üzerinden gerçekleşiyor.
– Olağan toplumsal medya denince dediğiniz üzere bir sonraki adım da siber zorbalık! İnternet çok büyük bir ağ ve bu zorbalık, gençleri intihara kadar sürüklüyor… Bu noktada ebeveynlere düşen vazifeler neler?
Eskiden zorbalık makul bir yerde olurdu. Zorbalığa maruz kalan çocuklar da o ortamdan uzaklaştığında bir manada kurtulurdu. Lakin zorbalığın dijital halinden kurtulmanın imkânı yok. Zira çocukların ceplerinde gezen bir aygıtla yapılıyor. Biz salonda oturup televizyon izlerken, çocuğumuz odasında yüzlerce, tahminen binlerce bireyden dayak yiyor olabilir. Kan ve gürültü olmadığı için bunun farkına varmamız çok sıkıntı. Tek yol çocukların dijital kimlikleriyle tanışmak ve onların dünyasında yer almak. Siber zorbalık deyince aklınıza çok karmaşık olaylar da gelmesin. Bir Whatsapp kümesinde çocukla ilgili yazılan olumsuz bir cümle bile çocukların ruh dünyasında inanılmaz yaralar açabiliyor. Hele bu yorumlar daha geniş kitleler tarafından görülürse, içinden çıkılmaz bir hal alıyor. Türkiye’de ve dünyada siber zorbalık yüzünden intihar eden yüzlerce genç var. Hepsinin öyküsü de birebir. Anne babalar maalesef çocuklarının yaşadıkları buhranı lakin berbat sondan sonra öğreniyorlar. Yapılan açıklamalar da genelde, “Hiçbir şeyden şüphelenmedik. Bize bir şey bahsetmedi. Son vakitlerde biraz içine kapanmıştı; ancak olağan gözüküyordu.” halinde cümleler kuruluyor. Zira siber zorbalık kanser üzere çok sinsi ilerliyor ve belli bir evreyi geçtikten sonra dönüş olmuyor.
GENÇLER MEMNUNLUK ÜZERİNE BİRAZ BAŞ YORMALILAR
– Bütün teklifler ebeveynlere yapılıyor. Malum bilhassa ergenlik aileden bağımsızlık evresi demek! Pekala ebeveynlerin yanında gençlere neler söylemek istersiniz?
Gençler memnunluk üzerine biraz baş yormalılar. İnsan nasıl memnun olur, varoluşun sebebi nedir, bu dünyada niye yaşıyoruz üzere sorular üzerine baş yorarlarsa, toplumsal medyanın abur cubur ortamından biraz uzaklaşıp derinleşme fırsatı bulurlar. Ruhlarımız sıhhatsiz beslendiği için giderek obezleşti. Daima gereksiz bilgi yığınlarıyla ağırlaşmaya ve hantallaşmaya devam ediyor. Şiir sevmeyen, kitap okumayan bir genç geleceğin dünyasında kendine yer bulamayacaktır. Bunu âlâ bilmeleri lazım. Ekran mühletini kısıtlamak için kesinlikle bir program yapmalılar. Zira toplumsal medya hesaplarında akıp giden iletileri kaçırmayayım derken hayatı kaçırıyorlar.
– Onlara önerebileceğiniz kitaplar ya da sinemalar olur mu? Ebeveynler için de alalım tabii…
Gençler için Peyami Safa’nın “Eğitim, Gençlik, Üniversite” kitabını tavsiye edebilirim. Sinema tavsiyesi vermek sıkıntı. Ancak benim favori sinemamı soracak olursanız, “Dövüş Kulübü” diyebilirim. Bu kadar dijital dünyadan ve ebeveynlerden bahsettikten sonra, Ebeveynler için de “Dijital Dünyada E-beveyn Olmak” kitabını tavsiye edeyim bari. Kendim yazdım diye söylemiyorum; lakin nitekim çok hoş ve yararlı bir kitap oldu. İnşallah okurlar, beğenirler ve yararını görürler.
Damla Karakuş: Teşekkür ederim.
Salih Uyan: Teşekkür ederim.
Dijital Dünyada E-beveyn Olmak
Salih Uyan
Timaş Yay.
S.: 240
Kitabı satın almak için tıklayınız:
*
Damla Karakuş
Instagram:
