Salih Uyan, Dijital Dünyada E-beveyn Olmak’ı anlatıyor

Yeni bir kitap çıktı: Dijital Dünyada E-beveyn Olmak! İsmi epeyce ilgi cazibeli değil mi? Müellifi Salih Beyefendi de bir o kadar ilgi cazip. Kendisi bir eğitimci ve iki çocuk babası… Meskende yaşanan tablet savaşları, okulda gözlemlediği öğrencilerinden sonra şu soruyu soruyor kendisine: “Ben bir eğitimci olarak bu işle başa çıkamıyorsam, millet sanki ne yapıyor?” ve ortaya bu kitap çıkıyor…

Hep öğretildik ve hissettik ki, çocuklar bizim geleceğimiz. Öyleyse onların yalnız dünyasına ortak olmak için bir şeyler yapmalı. Salih Beyefendi ile uzun bir sohbet ettik. Kelamını aldım, ayrıntılı bir görüntü da çekeceğiz yakın vakitte. Artık uzayan bilgi deposu sohbetimizi iki güne yayıp paylaşacağım sizinle. Birinci kısmını okuyun bakalım neler düşüneceksiniz! Fikirlerinizi yorumlarda bizimle de paylaşın, olur mu?

DÜNYADA KAHVE TÜKENSE YAZMAYI BIRAKIRIM HERHALDE

– Evvel sizi biraz tanıyalım mı? Salih Uyan kimdir?

1976 İstanbul doğumluyum. Üniversitede İngilizce Öğretmenliği ve sonrasında Sosyoloji kısımlarından mezun oldum. Mezun olduğumdan bu yana eğitim bölümündeyim ve çeşitli kademelerde misyon yaptım. Şu anda özel bir eğitim kurumunda Genel Müdür Yardımcısı olarak misyon yapıyorum. Bir yandan da okuyorum, yazıyorum ve fırsat buldukça geziyorum.

– Yazmaya ne vakit başladınız?

Yazmaya üniversiteden mezun olduktan sonra başladım. Evvelki periyotta kesim parça yazdığım birtakım şeyler var; ancak hiçbiri karalamadan öteye gitmemiş. Birinci olarak öğretmenlik yıllarında biriktirdiğim anıları bir ortaya getirip “Anlıyorum Fakat Konuşamıyorum” isimli kitabı yazdım. Çok ilgi gördü. İngilizce öğrenmek isteyen; ancak bir türlü öğrenemeyen beşerler, roman tadında yazılmış bu kitabı çok sevdiler. Benim için de büyük bir motivasyon oldu bu kitap. Sonra gazetede eğitimle ilgili yazılar yazmaya başladım ve kitaplar da arkası gerisine geldi.

– Yazma konusunda kendinizi nasıl tanımlıyorsunuz? Bir yazma rutininiz var mı?

Çok heyecanlı ve değişik bir hayatım yok. Bu yüzden yazmak tahminen de en büyük kaçamağım diyebilirim. Yazmak, bir manada kendimle sohbet ettiğim vakit aralıkları benim için. Genelde yazılarla güç vedalaşırım. Son noktayı koymadan evvel bütün cümleleri sindirmek ve paragraflar ortasında mülteci üzere duran kimi sözleri ayıklamak için uğraşırım. Genelde güneş battıktan sonra ya meskenin balkonunda ya da kahvesi hoş olan rastgele bir yerde müellifim. Kahve neredeyse mürekkep üzere oldu benim için. Dünyada kahve tükense yazmayı bırakırdım herhalde.

– Kimleri okursunuz? Başucu kitaplarınız neler?

Dünya klasiklerini okurum. En çok etkilendiğim ve tahminen de yazmaya başlamama sebep olan kitap Suç ve Ceza’dır. Raskalnikov’un karanlık dünyasından çıkmam kolay olmadı. Kitabı okurken, “Acaba ben bu türlü bir karakter oluşturabilir miyim?” diye çok düşünmüşümdür. Irvin Yalom’un kitapları psikolojiye ilgi duymamı sağlamıştır. Peyami Safa’nın lisanını ve anlatımını çok severim. Oğuz Atay ve Cemil Meriç okurken genelde yüreğim kırılır; kendi yazılarımdan utanırım. Fakat sonra kitapçıların çok satanlar rafındaki kitapları kurcalayarak tekrar motive olurum. Şahsî gelişim kitaplarından genelde uzak durmaya çalışırım. Şahsî gelişmek için doğudan hammaddeyi bedavaya getirip yeni bir ambalajla yeniden doğuya pazarlayan batılı muharrirlerin kitapları yerine, “İslam Ahlakı” gibi din kitapları okurum.

İKİ TANE ÇOCUĞUM VAR VE KİTAPTA KURDUĞUM O SAVLI CÜMLELERİ MAALESEF MESKENDE KURAMIYORUM

– Kitabınız “Dijital Dünyada E-Beveyn Olmak”. İsmi direkt ilgi cazibeli, buradan başlayalım mı? Nasıl bir şey dijital dünyada e-beveyn olmak?

Zor olağan. İki tane çocuğum var ve kitapta kurduğum o argümanlı cümleleri maalesef meskende kuramıyorum. Fakat konutta yaşanan tablet savaşları olmasaydı, herhalde ben de bu kitabı yazmazdım. “Ben bir eğitimci olarak bu işle başa çıkamıyorsam, millet sanki ne yapıyor?” diye düşündüm ve kitabı yazmaya koyuldum. E-devlet, e-okul üzere uygulamalar hayatımızı çok kolaylaştırdı. Konuttaki hayatımızı kolaylaştırmak için de artık e-beveyn olmak gerekiyor. İnternet yasaklanamayacak kadar alımlı, kontrolsüz bırakılmayacak kadar tehlikeli bir dünya sunuyor çocuklarımıza. Ve bizim ebeveynler olarak yapmamız gereken şey takip arasını düzgün ayarlamak. Çok yakın olursak kaza riski var. Ortayı çok açarsak da boşluğu öbürleri dolduruyor. Kitapta da bu takip arasını ayarlamak için ipuçları veriliyor. Kitapta da yazdığım üzere, çocuklarımızın ruh dünyası bitkisel hayata geçiş yapmadan evvel tedbir almak gerekiyor. Hayata hoş bir başlangıç yapmalarını sağlamak için teknolojik aletlerin fişlerini ortada bir de olsa çekmeli. Zira bitkisel hayata girdikten sonra çekilen fişler başlangıç değil, son oluyor.

– Kitabın kapağında şöyle bir soru var, çabucak onu da sormak istiyorum: “Çocuğum interneti benden daha âlâ bilirken onu, bu dünyada nasıl koruyacağım?” Bu mevzuda bir ebeveyn kendini nasıl rahatlatmalı?

Yetişkinler konut kurallarını oluştururken genelde anılarından yola çıkarlar. Lakin biz dijital göçmenlerin hayatında dijital izler yok. Hasebiyle elimizde çocukların teknolojiyle olan ilgilerini düzenlemek için hazır bir müfredat yok.

– O vakit her ebeveyn kendi müfredatını oluşturacak…

Yeni bir müfredat oluşturabilmek için de evvel hususa hâkim olmak gerekiyor. Şayet bir anne 8 yaşındaki çocuğunun tek başına bir kafeye gidip tanımadığı beşerlerle sohbet etmesine müsaade vermiyorsa, internette tanımadığı beşerlerle konuşmasına da müsaade vermemeli. 10 yaşındaki bir çocuk gece yarısına kadar arkadaşlarıyla dışarıda takılamıyorsa, odasında gece tabletle tek başına nasıl bırakılabilir? Ki sanal alem gerçek hayattan çok daha tehlikeli. Suçsuz bir çizgi sinema seyrederken ekranın yanında beliren cinsel içerikli reklamlar bu tehlikenin en büyük göstergesi. Dijital alemde balla zehir birebir raflarda sunuluyor. Ve çocuklarımız maalesef uygunla kötüyü ayırt edecek yaşa gelmeden teknolojik aygıtlarla tanışıyorlar. Şayet bir anne yahut baba küçük yaştaki çocuğunu odasında saatlerce bilgisayarıyla baş başa bırakıyorsa, caddeden geçerken çocuğunun elinden tutmayan bir ebeveynden farkı yok demektir. Yapılması gereken şey çocuğun dijital kimliğiyle tanışmak, takip etmek ve mesken içi kuralları net bir biçimde belirleyip uygulanmasını sağlamak!

– Z nesli çocuklarla teknolojinin ahengi hakkında konuşalım mı biraz? Bu mevzuda genel olarak neler söylersiniz?

Bu çocuklar teknolojinin içine doğdular ve bizim için garip olan her gelişme onlara olağan geliyor. Kitapta da yazdığım bir olay var; İzmir’de polis 7 yaşlarında kaybolan bir çocuk bulmuş ve ailesine teslim etmek için adresini sormuş. Çocuk burnunu çekerek sonu “gmail.com” ile biten mail adresini söylemiş. Anlatınca kulağa komik geliyor; lakin işin aslı bu.

– Nitekim ilginç! Ve evet, Z nesli için bu çok olağan bir durum…

Bu çocukların anne babalarından daha yeterli bildikleri tek şey teknoloji! Durum bu türlü olunca da birtakım ebeveynler bunu gurur vesilesi yapıyor. Halbuki ortada gururlanacak bir şey yok. Çocukların teknolojiyi uygun kullanıyor olması, onların çok yetenekli olduğunu göstermiyor. Ancak çocuklarının teknoloji kullanımını denetlemeyen anne babaların ebeveynlikle ilgili yetkinlikleri kesinlikle tartışılmalıdır.

BU ASLINDA GURUR DUYULACAK BİR ŞEY DEĞİL

– “Teknolojinin Yaşı Olur!” başlığınızın içeriği de ilgimi çekti, pek çok başlık üzere. Hakikaten de çocuklarına karşı birçok kurala sahip ebeveynler, neden teknoloji karşısında bu türlü sus pus? Bir de burada okurlarımız için konuşalım mı?

Bir çocuğun teknolojiyi kullanabiliyor olması, kullanması gerektiği manasına gelmiyor. Fakat artık birçok anne baba, “Bizim çocuk şimdi bir buçuk yaşında. Telefonu o denli bir kullanıyor ki, görseniz şaşarsınız!” türünden cümleleri sıkça kuruyorlar. Bu aslında gurur duyulacak bir şey değil. Tersine bir buçuk yaşındaki çocuğun eline teknolojik bir aygıt vermek utanılması gereken bir durum. 15 yaşında bir çocuğunuz olduğun düşünün. Bu çocuğun ayakları gaz pedalına yetişiyorsa ve direksiyon hakimiyeti de uygunsa, ona bir otomobil alır mıydınız? Şayet almıyorsanız, çocuk tableti kullanabiliyor diye yaşı küçükken kendisine ilişkin bir tablet alamazsınız. Otomobil örneğine geri dönecek olursak, çok istekli olan çocuğunuzun tahminen kendi otomobilinizi kullanmanıza müsaade verebilirsiniz. Lakin bunu yaparken de boş bir yere gidersiniz, sağ ön koltuğa siz oturursunuz ve bir elinizde el freninin üzerinde durur, değil mi? Teknolojiyle ilgili durum da çok farklı değil. Rastgele bir alanda yetkinlik yalnızca pratiklikteki ustalığa değil, zihinsel gelişime de bağlıdır. Tableti elektronik bakıcı olarak kullanan anne babalar için ileride pişmanlık kaçınılmazdır. Teknoloji kullanımında yaş gözetmeyen anne babaların işi yaştır yani.

– “Toy Story ve Ben” başlığınızı da çok beğendim. Ondan bahsetmeyeceğim; ancak buradan yola çıkarak aklıma gelen bir soruyu da sormak istiyorum: Haliyle ebeveynler hayat gailesi ile çok yorgun. Teknoloji, ebeveynlerin yorgun yanlarına güzel geldiği için mi karşı koyamıyorlar?

Aynen dediğiniz üzere. Akşamları çocuklarla ilgilenmek, onlarla oyun oynamak kolay iş değil. Her anne baba konuta gelince ayaklarını uzatıp dinlenmek ister. Tablet ve akıllı telefonlar da bu dinlenme mühleti için harikulade bir fırsat sağlıyor ve susturucu olarak kullanılıyor. Yüksek sesle ağlayan bir çocuğun eline akıllı telefon vermekle, çocuğun ağzını ve burnunu tıkayarak ağlamasına pürüz olmak ortasında çok bir fark yok. Her iki davranış da ağlamaya sebep olan şeyi araştırmak yerine, sesi kesmeyi amaçlıyor. Yaptığımız en büyük yanlış ne, biliyor musunuz? Çocuk ağladığında, yemek yemediğinde yahut canı sıkıldığında eline tableti verip teknolojiye bağımlı hale getiriyoruz. Sonra aklımız başımıza geliyor ve birden yasaklıyoruz. Yemek yerken çocuğun eline akıllı telefon veren anne aslında çocuğuna şunu söylemiş oluyor. “Evladım, yemek yerken eğlenceli bir şeyler yapılır. Şayet sonraki sofra seanslarında seni eğlendirecek bir şeyler olmazsa, bağırıp ağlayabilirsin.”Bu durumda hata çocuklarda mı, biz yetişkinlerde mi?

– Pekala teknolojiyi, tableti, telefonu yasaklamak bir tahlil mü? Ebeveynler bu dengeyi nasıl kurmalı?

Bu husus da çok değerli. Kitapta, “Tableti güzel emellerinize alet etmeyin” diye bir başlık var. Yasaklamak tahlil değil elbette. Kıymetli olan kuralları oluşturup uygulanmasını sağlamaktır. Ancak biz ne yapıyoruz, biliyor musunuz? Tableti ödül ve ceza sisteminin tam ortasına yerleştiriyoruz ve çocukların gözündeki değerini artırıyoruz. Ve daha değerlisi, ödül verirken de ceza verirken de husustan ayrılıyoruz. Çocuk yemeğini yemedi diye tableti yasaklıyoruz. Yahut sokak hayvanlarına yardım etti diye oyun mühletini iki katına çıkarıyoruz. Yemekle tabletin ne alakası var? Çocuk yemek yemediyse sofradan kaldırılır ve acıktığında yemek verilmez. Böylelikle çocuk davranışının bedelini ödemiş olur. Bu durumda tableti ceza olarak kullanmak, çocuğun zihninde pahasını artırmaktan öteki işe yaramaz. Trafikte sürat limitini geçen adamın doğalgazını kesmek üzere bir şey bu ceza…

İkinci kısmı yarın okuyabilirsiniz…